Να μην στερήσουμε τα χωριά μας από σχολεία!

Οι συγχωνεύσεις και καταργήσεις θα τους δώσουν την χαριστική «βολή»

Γράφει η ΜΑΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΕΥΣΤΑΘΙΟΥ-ΤΣΑΓΚΑ,
Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Ιωαννίνων

Με αφορμή τη διαβούλευση που λαμβάνει χώρα αυτή τη στιγμή στα εκπαιδευτικά μας πράγματα σχετικά με τη συγχώνευση, κατάργηση επαρχιακών σχολείων ή την ίδρυση νέων (!) στο πλαίσιο, κι αυτή του «Καλλικράτη», θα ήθελα να εκφράσω την ανησυχία μου καταθέτοντας τις απόψεις μου.
Αν καταργήσουμε ολιγάριθμα σχολεία ή τα συγχωνεύσουμε, σε έναν νομό με τόσες ιδιαιτερότητες (ορεινοί όγκοι, δυσκολίες πρόσβασης, επικινδυνότητα δρόμων, δεινή οικονομική κατάσταση των κατοίκων…) όπως είναι ο Ν. Ιωαννίνων, αναρωτιέμαι αν αποβλέπουμε στην αξία των μαθητών μας ως οντοτήτων ή μήπως την καταργούμε νομίζοντας το αντίθετο;
1. Με την ώθησή τους σε υποχρεωτική μετακίνηση σε μακρινό σχολείο, ακόμη πιο ξένο προς το περιβάλλον τους (γιατί ήδη ορισμένα σχολεία είναι αποδέκτες παιδιών από πολλά χωριά, όπως π.χ. το Δημοτικό και Γυμνάσιο Μηλιωτάδων Ανατολικού Ζαγορίου που δέχεται παιδιά από όλο το Ανατολικό Ζαγόρι κι από τη Βωβούσα, σε απόσταση 1.30’ ώρας) τους στέλνουμε το αντιφατικό μήνυμα:
«Θέλουμε το καλό σας (: να φοιτήσετε σε «καλύτερα», δηλ. πολυπληθέστερα σχολεία) χωρίς να θέλουμε το καλό σας» (: σας ξεριζώνουμε από τον τόπο και τον τρόπο της φυσικής - φυσιολογικής σας ανάπτυξης με ότι αυτό συνεπάγεται). Ταυτόχρονα, δίνουμε και ως θέση μας την αμφισβητούμενη άποψη ότι «καλύτερα σχολεία είναι τα πολυπληθέστερα», θέση που δεν επιβεβαιώνεται από καμιά εκπαιδευτική λογική, αφού ανέκαθεν αίτημά της όσο γίνεται απρόσκοπτης παιδαγωγικής και εκπαιδευτικής πρακτικής, ήταν τα ολιγομελή τμήματα όπως και της «φροντιστηριακής» επιτυχίας τα …ιδιαίτερα μαθήματα!
2. Το επιχείρημα του συναγωνισμού που θα έχουν οι μαθητές σ’ ένα μεγαλύτερο σχολείο λειτουργεί αμφίσημα, αφού έχουμε διαπιστώσει ότι υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες εισπράττεται ως έντονα ανταγωνιστικό και αγχογόνο.
3. Όσον αφορά το πλήθος των παραστάσεων, έχει παρέλθει πια η εποχή των παιδιών με τις μηδαμινές (;) προσλαμβάνουσες. Και γι’ αυτό έχουν φροντίσει τα ΜΜΕ (Internet διαδίκτυο) και ιδιαιτέρως η τηλεόραση, η «μεγάλη παιδαγωγός, όπως έχει χαρακτηριστεί (!)
4. Αντιθέτως, μήπως «σώζονται» ως πρόσωπα άφθορα, οι μαθητές που παραμένουν ακόμη στα επαρχιακά σχολεία; Τι εννοώ: Μήπως διασώζουν αυτό το καθαρό βλέμμα της θέασης του κόσμου, που σου χαρίζει μόνο η καθημερινή επαφή με τη φύση; Έχουν το πλεονέκτημα να είναι ενταγμένοι στη φυσική νομοτέλεια και να εργάζονται σύμφωνα με αυτή, σε γενικές γραμμές, και ιδίως όσο υπάρχουν ακόμη γεωργοκτηνοτροφικές α­σχολίες, που αποτελούν το επάγγελμα των γονιών τους. Και η φύση μιλάει από μόνη της και αποτελεί πολύ υψηλών προδιαγραφών πλαίσιο μάθησης, όπως είχε παρατηρήσει και ο Δελμούζος («Πώς έγινα δάσκαλος»): «Ξαναγυρίζοντας τότε στα περασμένα έφερνα επίμονα εμπρός μου τα παλιά σχολικά μου χρόνια. Ζητούσα τη δική μου ψυχή, μα δεν την έβρισκα στο σχολείο, παρά στο σπίτι και στο περιβόλι μας ή έξω στα βουνά, στο λόγκο και στα χωράφια…».
Κι εμείς, οι άνθρωποι των πόλεων εκεί επιστρέφουμε για να βρούμε τον εαυτό μας. Τι είναι λοιπόν αυτό που μας κάνει να τον χάνουμε στις πόλεις; Οι τεχνητοί ρυθμοί, της γρήγορης και ανταγωνιστικής καθημερινότητας, που μακραίνουν τον άνθρωπο από το ρυθμό των πραγμάτων.
5. Και αναφύεται το ερώτημα: Τι θα κατακτήσουν και αυτά τα παιδάκια στην κορεσμένη πολιτεία; Θα έχουν μια ευκαιρία στην επιτυχία (ευτυχία) ή στην αποτυχία (δυστυχία). Τίθεται το δίλημμα: Ελευθερία ή «αποχή», όπου ευτυχία εδώ σημαίνει κατανάλωση! Ακόμη δε πιο δυστυχισμένα θα είναι αν τυχόν μένουν σε οικοτροφείο, με γνωστά τα προβλήματα του ιδρυματισμού, λύση σωτηρίας σε πολλές περιπτώσεις, αλλά όχι στην εξαναγκαστική μετακίνηση. Mας θυμίζει τη φράση: «Ο σκλάβος δε ρωτάει αν οι αλυσίδες του είναι από χρυσό»!
6. Εδώ και αρκετά χρόνια ο κάθε γονιός, όσο «αμόρφωτοι» κι αν είναι πια», όταν πλησιάζει το παιδί του για Εισαγωγικές στο Πανεπιστήμιο (Πανελλαδικές Εξετάσεις) κάνει το καλύτερο δυνατό για να μην του στερήσει την προετοιμασία. Και από το πιο μακρινό χωριό το στέλνει στην πόλη, δεν φείδεται κόστους και βέβαια ούτε όταν εισαχθεί το «εμποδίζει» να φοιτήσει. Προτιμά να στερηθεί αυτός παρά να «κόψει» το μέλλον του παιδιού του. Δεν μπορούμε, λοιπόν, να αμφισβητήσουμε την ευαισθησία των γονιών οποιουδήποτε μορφωτικού επιπέδου σήμερα και ούτε να υποστηρίξουμε ότι εμείς γνωρίζουμε καλύτερα για χάρη τους, ιδίως για το πώς θα διαχειριστούν τον τόπο διαμονής τους και τον τρόπο ζωής τους.
7. Όλα τα σχολικά χρόνια, μέχρι τις Πανελλήνιες το παιδί στο επαρχιακό δικό του σχολείο, έχει χαρεί την οικογενειακή ζωή με όλες τις δυσκολίες. Έχουν ο ένας τον άλλον κοντά κι αυτό είναι το ζητούμενο: Το αίσθημα της ασφάλειας. Το πολυπόθητο αυτό που πασχίζουμε να εμπνεύσουμε με μικρές ή μεγάλες δόσεις στα τραυματισμένα παιδιά εγκαταλελειμμένων οικογενειών, χωρισμένων γονιών, για να αποκτήσουν, έστω και επίκτητα, ένα στέρεο έδαφος, όπου θα πατήσουν για να αναπτυχθούν.
Είναι γνωστό σε όλους μας πόσο αυξάνεται η ελλειματική προσοχή, η θλίψη, η διαταραχή συμπεριφοράς, τα μαθησιακά προβλήματα στα παιδιά των οποίων ελλείπει αυτό το κεφαλαιώδους σημασίας συναίσθημα για τη ζωή. Είναι αυτό που συνδέεται με τη συναισθηματική νοημοσύνη, η οποία τελευταίως εκθειάζεται από τους ερευνητές, παιδαγωγούς και ψυχολόγους, ως παράπλευρη, μάλλον και «ανώτερη» ως προς την ώθηση για ζωή, της νοημοσύνης I.Q., της ευφυΐας. (Παραπέμπω στο σχετικό βιβλίο του Goleman, Συναισθηματική Νοημοσύνη, εκδ. «Ελληνικά Γράμματα»).
8. Είναι, λοιπόν, πολύ προτιμότερο, ακόμη κι αν δεν υπάρχουν τόσο «τέλειες» συνθήκες, να αφήσεις ένα παιδί στο μητρικό του περιβάλλον από το να το μετακινήσει βιαίως σε ένα άλλο «ιδανικό» αλλά όχι οικείο. Το αίσθημα ανασφάλειας και η εχθρότητα θα κυριαρχεί ως άγχος και επιθετική συμπεριφορά και θα μπλοκάρει και αυτή τη μαθησιακή διαδικασία.
9. Όσον αφορά την «ιδανική διδασκαλία», τέτοια σε ένα αποστειρωμένο περιβάλλον, δεν υπάρχει. Καλύτερα να αντιμετωπίζουμε με κάποιον σκεπτικισμό τα ανθρώπινα, από το να είμαστε σίγουροι ότι έχουμε την τέλεια λύση!
Στους δυσχείμερους καιρούς που διάγουμε δεν είναι πάντα το ζητούμενο οι …μορφωμένοι, αλλά οι ψυχικά σίγουροι και ισορροπημένοι άνθρωποι. Και αν δεν μπορούμε να προσθέσουμε ούτε ένα γραμμάριο ψυχικής ισορροπίας σε κάποιον, ας μην κάνουμε καμιά κίνηση για να του την αφαιρέσουμε…
10. Γνωρίζουμε τα Γυμνάσια των περιοχών που έχουν λίγους μαθητές και παρ’ όλα αυτά είναι πολύ ζωντανά. Ιδιαίτερα, οικογένειες γνωστές μας, από τα Γυμνάσια Χρυσοβίτσας, Μηλιωτάδων, Λογγάδων, Μπιζανίου, Δελβινακίου και από Βοτονόσι (που αφορά το Δημοτ. Σχολείο και την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση) παραμένουν εκεί χάρη στο σχολείο. Μάλιστα δε, κάποιες συγκεκριμένες, τα ονόματα των οποίων είναι στη διάθεσή σας, άνοιξαν προσφάτως οικογενειακές επιχειρήσεις (καφενείο, αγροτοτουρισμός, τοπικά προϊόντα) στο χωριό τους, ζώντας απ’ αυτές και μένοντας ήσυχοι για το χώρο εκπαίδευσης των παιδιών τους που φοιτούν σε Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο αντίστοιχα.
Συγκεκριμένα στο Βοτονόσι τέσσερις οικογένειες επιστρέφουν εκεί έχοντας ιδρύσει αντίστοιχα μονάδα με κότες ελευθέρας βοσκής, πτηνοτροφείο, επιχείρηση με βατόμουρα και επιχείρηση με μανιτάρια. Πηγαινοέρχονται ταχύτατα στα Γιάννινα λόγω της Εγνατίας και τα παιδιά τους φοιτούν στο Δημοτ. Σχολείο του χωριού τους. Σκεφτείτε τη δυσκολία της μετακίνησής τους στο Μέτσοβο ή όπου αλλού, όσο κοντά κι αν είναι με την Εγνατία. Κι αυτό είναι ένα από τα πάμπολλα παραδείγματα σ’ όλο το Νομό. Μήπως αντί να προχωρούμε μπροστά, με τέτοιες αποφάσιες, επιστρέφουμε «πίσω»; Δε δικαιούται ο γονιός να έχει όσο πιο κοντά το κέντρο εκπαίδευσης των παιδιών του; Αυτό είναι θεμελιώδες δικαίωμα. Στους γονείς των παραπάνω παραδειγμάτων έχουν λυθεί τα χέρια όπως λένε και δεν φροντίζουν για την επιπρόσθετη μετακίνηση των παιδιών τους. Έχουν άμεση επαφή με τους εκπαιδευτικούς και νιώθουν ζωντανό το χωριό, που έχει ήδη πολλούς κατοίκους, αφού έχει στην αγκαλιά του το σχολείο. Είναι ο τελευταίος φάρος σε πολλά χωριά, αφού η εξωδιδακτική δραστηριότητά του (σχολικές εορτές, συντάξεις γονέων, επιμορφώσεις, εκκλησιασμοί, ζεστές σχέσεις…) τονώνουν το αίσθημα ανατροφοδότησης.
Επομένως, η συνέχιση λειτουργίας αυτών των σχολείων είναι προσφορά. Πολλοί διευθυντές (π.χ. του Γυμνασίου Μηλιωτάδων η πρώην διευθύντρια κ. Μάλλιου) μας έχουν εξιστορήσει την εργώδη προσπάθεια συντηρήσεων, εξοπλισμού, λειτουργικότητας αυτού του απαραίτητου στην περιοχή Γυμνασίου, αλλά και της συγκέντρωσης των ιδιαίτερων περιπτώσεων των μαθητών της γενικά εγκαταλελειμένης αυτής περιοχής.
Από το εν λόγω Σχολείο τα παιδιά δακρυσμένα αποχωρίζονταν κάθε φορά στις διακοπές, λόγω της ερήμωσης του τόπου και της έλλειψης παρέας μέχρι την επανασύνδεσή τους, ώστε να αποφαίνεται ότι «αν κλείσεις το Γυμνάσιο Μηλιωτάδων είναι σαν να κλείνεις Μοναστήρι»!
11. Συνεπώς αντί να σβήσουμε και τους τελευταίους αυτούς φάρους της γνώσης και της ελπίδας των εγκαταλελειμμένων χωριών μας, καλύτερα δε θα ήταν να ενδιαφερόμαστε για το αντίθετο; Την επαναδημιουργία, δηλαδή, υποδομών που έχουν χαθεί λίγο-λίγο,
την επανασύσταση υποστηρικτικού πλαισίου για τους συνανθρώπους μας που επιμένουν στην αποκέντρωση.
Και αν ευθύνεται το παραπαίον (;) εκπαιδευτικό σύστημα, οι «κακοί εκπαιδευτικοί», προτιμότερο είναι να θεραπεύσουμε αυτό το κακό από το να ξεκινήσουμε άλλο. Ο ηπειρωτικός λαός έχει για την περίσταση μια πολύ ωραία παροιμία: «Δε χαλάμε το ντουβάρι για να βρούμε το κουβάρι»!
12. Όσες οικογένειες προτιμούν την πόλη έχουν κατεβεί σ’ αυτή. Είναι ίσως μια αναπόφευκτη νομοτέλεια, για μερικούς, αλλά ας μην την επισπεύσουμε εμείς. Αντιθέτως από προσωπική εμπειρία, αλλά και από τις γενικότερες συνθήκες διαπιστώνουμε ότι έχει αρχίσει η «επιστροφή». Όλο και περισσότερο επιβεβαιώνεται σιγά-σιγά η σοφή ρήση: «Ο Θεός δημιούργησε την ύπαιθρο, οι άνθρωποι έφτιαξαν τις πόλεις».
13. Το χρέος μας είναι «πρώτα ο μαθητής», όχι «πρώτα η οικονομία». Αν γονείς και μαθητές υποπτευθούν τις …προθέσεις «μας» θα διαταραχθεί η κοινωνική ισορροπία.
Και όταν πνιγμένοι από το άγχος της πόλης, την ανεργία και όλα τα συμπαρομαρτούντα, θελήσουν να επιστρέψουν και άλλοι στα όμορφα χωριά μας, πού θα βρεθεί το σχολείο για τα παιδιά τους; Τι θα τους πούμε; Θα μπορέσουμε να το ξαναιδρύσουμε; Ασφαλώς όχι!
14. Το κόστος της λειτουργίας ενός σχολείου αναρωτιόμαστε αν είναι μεγαλύτερο, τελικά, από το συνολικό κόστος της καθημερινής μεταφοράς τόσων μαθητών και με όλους τους κινδύνους που αυτή εμπεριέχει στις δύσβατες και παγωμένες περιοχές μας.
Ας αφουγκραστούμε τις πραγματικές ανάγκες και θελήσεις τους.
Με κίνδυνο να θεωρηθούν οι απόψεις μου απόρροια ρομαντικής θέασης τον κόσμο έναντι της «ορθολογικής» τοιαύτης, τις καταθέτω από την βιωματική σχέση που έχω με όλα αυτά τα χωριά και από την φιλολογική μου ιδιότητα (την καθηγητική) και από την – έστω μικρού χρόνου – του Σχολικού Συμβούλου, αλλά και από αυτή της υποψηφίου Νομαρχιακού Συμβούλου στις πρόσφατες εκλογές, όταν κυριολεκτικά μας εκλιπαρούσαν απεγνωσμένοι οι κάτοικοι των χωριών να μην τους εγκαταλείψουμε! Και ως κόρη δασκάλων, που όλη η παιδική μου ηλικία πέρασε σε επαρχιακά σχολεία με τις τότε συνθήκες – τις πιο δύσκολες που έχουν υπάρξει – γνωρίζω τη δουλειά των τότε εκπαιδευτικών με ψυχή και μεράκι. Και αυτό είναι το ζητούμενο μαζί με τη γνώση που παρέχουμε στους μαθητές. Ο εκπαιδευτικός που εμπνέει, κάνει καλά τη δουλειά του και στο χωριό και στην πόλη!
Ο ρόλος του εκπαιδευτικού ως συμβούλου που αφουγκράζεται την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, μου υπαγορεύει τη συνολική αυτή τοποθέτηση και δεν μου επιτρέπει να αγνοήσω την ευθύνη μου (μας) σ’ αυτή τη δύσκολη συγκυρία. Η ζωή δεν είναι μονόδρομος…
Στη ροή των γεγονότων αναπτύσσεται δυναμική αντίδραση σε κάθε δράση. Η σύνθεση μας ενδιαφέρει και εύχομαι για μια ορθή και αισθαντική απόφαση στην οποία με ευθύνη θα καταλήξουμε.

ΠΡΩΙΝΟΣ ΛΟΓΟΣ