Ο Παρθενώνας, αντέχει γιατί στηρίχθηκε ...στην σπονδυλική στήλη

Του ΓΙΑΝΝΗ ΤΕΣΣΕΡΗ*
Καθηγητής

Στοιχεία για την ανατομία της ανθρώπινης σπονδυλικής στήλης δεν έχουν προκύψει από τα αρχαία κείμενα. Μοναδικές σχετικές πληροφορίες αναφέρονται στον πάπυρο του Edwin Smith. Οι πρώτες σαφείς πληροφορίες για την οντότητα και τη στοιχειώδη δόμηση της ανθρώπινης σπονδυλικής στήλης προήλθαν από τις εξαίρετες ανατομικές μελέτες του Leonardo Da Vinci (15ος αιώνας) και του Ανδρέα Βεσάλιου (16ος αιώνας).

Εκτοτε, οι ανατομικές γνώσεις, όσον αφορά την ανθρώπινη σπονδυλική στήλη, χάρη στην αλματώδη εξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας με την καθιέρωση επίσης και της νεκροτομικής μελέτης πλουτίσθηκαν, έγιναν περισσότερες και λεπτομερέστερες.
Από τις συστηματικές αυτές έρευνες προέκυψαν χρήσιμα στοιχεία για την ανθρώπινη σπονδυλική στήλη, που έδειξαν ότι αυτή δεν ήταν μια ενιαία και άκαμπτη οστέινη στήλη, αλλά είχε αρθρωτή δόμηση στο σύνολό της.
Οι διάφορες δε μοίρες της είχαν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αφενός μεν για την ασφαλέστερη στήριξη της, αφετέρου δε για την αναγκαία σύνδεσή της ή με γειτονικούς ιστούς ή με τις υπερκείμενες ή υποκείμενες μοίρες της.

Ενα τέλειο σύστημα

Προέκυψε, δηλαδή, ότι η ανθρώπινη σπονδυλική στήλη είναι μία αρθρωτή οστεοχόνδρινη στήλη που αποτελείται από 33 ή 34 μικρά κυλινδροειδή οστά, τους σπονδύλους και λειτουργεί στο σύνολο της σαν ένα τέλειο υδραυλικό σύστημα για την ασφαλή στήριξη του σώματος και την προστασία του νωτιαίου μυελού και της ιππουρίδας.

Οι παραπάνω σπόνδυλοι προκειμένου να διαμορφώσουν την ανθρώπινη σπονδυλική στήλη σ' ένα κλειστό υδραυλικό σύστημα, συνδέονται μεταξύ τους με ποικίλους συνδέσμους, σημαντικότεροι των οποίων είναι οι μεσοσπονδύλιοι δίσκοι, που παρεμβάλλονται μεταξύ των σωμάτων δύο γειτονικών σπονδύλων. Στηρίζουν και προστατεύουν τη συνολική σπονδυλική στήλη και το πολύτιμο περιεχόμενο της, νωτιαίο μυελό και ιππουρίδα.

Αυτή την αριστοτεχνική δόμηση της ανθρώπινης σπονδυλικής στήλης φαίνεται ότι μιμήθηκαν οι κατασκευαστές του Παρθενώνα, κατά την οικοδόμηση του. Τότε (450 - 420 π.Χ.) όμως δεν ήταν δημόσια γνωστή η ανατομία της ανθρώπινης σπονδυλικής στήλης.
Είναι πιθανόν οι τεχνικοί, που πήραν μέρος στην κατασκευή του Παρθενώνα να είχαν πρωτοποριακές γνώσεις στον τομέα αυτόν ή είχαν στη διάθεσή τους ανατομικές μελέτες της ανθρώπινης σπονδυλικής στήλης, άγνωστες στον πολύ κόσμο.

Γνωστό, πάντως, είναι σήμερα ότι οι κίονες του Παρθενώνα μοιάζουν σημαντικά στη δόμησή τους με αυτήν της ανθρώπινης στήλης.
Κάθε μαρμάρινος κίονας, που στηρίζει τον Παρθενώνα, συνίσταται από αρθρωτά μέλη, τους «σφονδύλους» ή σπονδύλους, έντεκα τον αριθμό. Η διάμετρός τους βαθμιαία ελαττώνεται, από τη βάση προς την κορυφή (ανάλογη διαμόρφωση με αυτήν της ανθρώπινης σπονδυλικής στήλης) και πατούν ο ένας στον άλλον, χωρίς συνδετική ύλη.

Συνδέονταν όμως μεταξύ τους με ειδικούς συνδέσμους τα «εμπόλια» δηλαδή, που κατασκευάζονταν από ξύλο (κυπαρίσσι, οξιά και πεύκο) και είχαν σαν στόχο την άμβλυνση των πάσης φύσεως φορτικών δυνάμεων, που δεχόταν ο Παρθενώνας. Η ξύλινη αυτή δομική παρεμβολή στους κίονες του Παρθενώνα επέτρεπε στα αρθρωτά μέρη τους να έχουν και κάποιου βαθμού περιστροφική κίνηση, η οποία ενίσχυε τον προστατευτικό τους ρόλο.

Οι κατασκευαστές του Παρθενώνα, που ο Περικλής είχε στρατεύσει, όπως γλύπτες (Φειδίας, Αγορακρίτης, Καλλίμαχος, Αλκαμένης), αρχιτέκτονες (Ικτίνος, Καλλικράτης), ίσως και άλλοι τεχνικοί, δούλεψαν με απαράμιλλη μεθοδικότητα για να κατασκευασθεί ο κολοσσός αυτός, που αποκαλείται Παρθενώνας.

Η αριστοτεχνική του δόμηση με πρότυπο την ανθρώπινη σπονδυλική στήλη ήταν αυτή που τον προστάτευσε από τις καταστροφικές επιδράσεις, που κατά καιρούς δέχθηκε, όπως βομβαρδισμούς, σεισμούς, τοπικές εκρήξεις και κεραυνούς.
Φαίνεται ότι η ικανότητα των προγόνων μας, που κατάφεραν να εκτιμήσουν και να αξιολογήσουν τη μεγάλη σπουδαιότητα της ανθρώπινης σπονδυλικής στήλης, τους οδήγησε να ερευνήσουν και να τεκμηριώσουν το ρόλο της.
Περιείχε, δηλαδή, και προστάτευε ένα εξαιρετικά ευγενές όργανο, που σήμερα ονομάζουμε νωτιαίο μυελό και ιππουρίδα.

Για τους λόγους αυτούς η φύση φρόντισε και την προίκισε διαχρονικά με μία τέτοια αξιοζήλευτη αριστοτεχνική δόμηση, ώστε με αυτήν να εξασφαλίζεται η πλήρης ανατομολειτουργική προστασία του νευρικού συστήματος.